Biseri arhitekture koji nestaju: Monumentalne zgrade banaka u Beogradu između dva svetska rata

Društveno-političke okolnosti unutar Kraljevine Jugoslavije bile su katalizator u formiranju banaka i štedionica i njihove prepoznatljive moćne arhitekture. Kako je bankarska arhitektura monumentalnih objekata, šaljući poruku sigurnosti i poverenja, uticala na  poslovno-finansijski duh međuratnog Beograda, prikazao je Marko Stojanović u svojoj monografiji Bankarska arhitektura. 

 

Pojam banke kao institucije i zgrade koja prati njenu funkciju, u savremenom svetu se značajno menja. Od nekadašnjih monumentalnih objekata, sa grandioznim holovima i šalter salama, današnje bankarstvo prelazi u digitalni svet, a poslovnice se smanjuju, zatvaraju ili bivaju prenamenjene u neku novu funkciju.

 

 

Monumentalna bankarska arhitektura, biseri vremena koje nestaje

 

 

Jugoslovenska banka, Beograd

 

U borbi protiv zaborava i za čuvanje arhitektonskih vrednosti, istoričar umetnosti Marko Stojanović objavio je monografiju pod imenom Bankarska arhitektura – Zgrade novčanih zavoda u Beogradu 1918-1941.

 

Istoričar umetnosti Marko Stojanović predstavio je svoju knjigu Bankarska arhitektura – Zgrade novčanih zavoda u Beogradu 1918-1941.

 

Kako je navedeno u recenziji dr Milana Prosena, ova studija predstavlja vredan iskorak u polje sveobuhvatne analize zgrada novčanih zavoda, koji su do sada istraživani i publikovani isključivo kao retki monografski prikazi pojedinačnih objekata ili analizirani u okviru radova koji se bave delima određenih arhitekata ili partikularnim pojavama u srpskoj arhitekturi. Samim tim, ovo naučno istraživanje baca novo svetlo na fenomen bankarske arhitekture i na njenu ulogu u formiranju poslovnog-finansijskog duha međuratnog Beograda.

 

Jugoslovenska udružena banka i Palata Albanija

 

Studija Marka Stojanovića predstavlja vredan istraživački poduhvat podjednako zanimljiv za arhitekte, istoričare umetnosti, sociologe, privrednike i bankare. U njoj su detaljno analizirani objekti 24 novčana zavoda, podeljena u tri kategorije – državne, privatne/inostrane i manje novčane zavode. Ukazano je na razliku u primarnom arhitektonskom oblikovanju, kao i stilove koji su na njih uticali - akademsko-istoricistička arhitektura kod državnih, uticaji ar dekoa, ekspresionizma i moderne kod privatnih, dok je kod manjih novčanih zavoda primetna svedena prostorna dimenzija i uticaj različitih stilova.

 

Jadransko Podunavska banka, Beograd

 

---

Pročitajte i:

Ne propustite na putu za Halkidiki: srpski manastir Kakovo, važan deo Hilandara koji mogu posetiti i žene

Fascinantna zgrada kulture čija je forma inspirisana krilima ptica selica, po projektu Zaha Hadid arhitekata

---

 

 

Moćna arhitektura sa simbolima na fasadi i grandioznim enterijerima, slala je poruku sigurnosti i poverenja

 

Objekti banaka i štedionica u međuratnom Beogradu imali su karakterističan vizuelni identitet fasada, koji je jasno komunicirao njihovu namenu i vrednosti. U sklopu fasadnih rešenja često su bili prisutni trodimenzionalni simboli i skulpture božanstava. Prepoznatljiv je lik antičkog božanstva Hermesa/Merkura, koji se pojavljuje kao zaštitni znak na većini zgrada banaka i štedionica, čemu je i posvećeno posebno poglavlje u monografiji. 

 

Detalji na fasadi Mesarske banke i Kolonijalne banke

 

Prema rečima autora, predstavljene bankarske građevine su vrhunac perioda koji je trajao nekoliko stotina godina, gde su postojale šalter sale, gde su ljudi dolazili i gde se komuniciralo sa ljudima. Tog vremena više nema.

 

Privilegovana Narodna banka Kraljevine Jugoslavije, Beograd

 

Na promociji knjige, održanoj u sklopu manifestacije Dani evropske baštine 2023 – živo nasleđe, u zgradi Narodne banke Srbije govorila je guvernerka NBS Jorgovanka Tabaković  i akademik arhitekta Branislav Mitrović.

 

„Zgrade banaka su stubovi državne moći. Ti objekti svojom arhitekturom jesu ono što je najreprezentativnije i najupečatljivije čime je sredina mogla da se predstavi i pokaže svoju moć. Deluju stabilno i moćno, jer objekti banaka moraju da pošalju poruku sigurnosti i poverenja”, rekao je akademik Mitrović.

 

Promocija knjige Galeriji Narodne banke Srbije

Govoreći o važnosti očuvanja poverenja u profesiju, guvernerka Jorgovanka Tabaković izrazila je uverenje da srpske banke nikada neće prestati da budu banke koje imaju šaltere i kontakt sa ljudima.

Uz podsećanje da su zgrada NBS u Kralja Petra, kao i zgrada Glavne pošte, jedine iz tog perioda koje su zadržale i sačuvale svoju primarnu namenu iz vremena kada su se gradile, ova značajna monografija i istraživački rad Marka Stojanovića poziv su na očuvanje graditeljskog nasleđa i arhitektonskih vrednosti.

 

Pošta i Poštanska štedionica - crtež arhitekte Vasilija Androsova

 

Fotografije: privatna arhiva autora
Tekst: redakcija Kuće stil